Hòn Khói đặc trưng vùng biển của Nha Trang

Theo các cụ ngày xưa, địa danh Hòn Khói có từ thế kỷ 18. Cái thời tàn quân nhà Minh bên Tàu không chịu khuất phục triều Mãn Thanh, nên dùng tàu bè xuôi Nam tìm đất sống. Một số có quyền chức, giàu có, có tàu thuyền to lớn thì vào lập nghiệp tận miền Nam, như Mạc Cửu lập xứ Hà Tiên. Còn một số ít nghèo khổ lang thang trên biển cả lâu ngày trở thành hải tặc. Thỉnh thoảng vào các hải đảo cướp bóc lương thực. Thời bây giờ triều đình nhà Nguyễn ra lệnh cho địa phương, khi nào có giặc Tàu Ô vào cướp bóc, thì dân làng đốt lửa trên đỉnh núi, cho khói lên cao, để quan sở tại biết mà kịp thời đem binh lính đến tiếp cứu. Có phải từ đó mà vùng đất này mang tên HÒN KHÓI ? Hòn Khói là điểm đến bình yên và êm ả cho du khách đi tour Nha Trang 2016.

Trong thời Pháp thuộc, người Pháp gọi vùng này là Hone-Coché. Một ngôi nhà lầu, bề thế nhất lúc bấy giờ được người Pháp xây dựng lên ở đây có tên là Douanes et Régies de Hone-Coché (Sở Thương Chánh Hòn Khói). Ngôi nhà được kiến trúc theo kiểu biệt thự của Pháp khá đẹp, nằm trên một ngọn đồi trông ra biển rất yên tĩnh và thơ mộng, nên sau này trở thành nơi hò hẹn của nhiều cặp tình nhân. Vì vậy người ta còn gọi đó là Lâu Ðài Tình Ái hoặc Lầu Ông Hoàng (Xin đừng nhầm với Lầu Ông Hoàng của Hàn Mặc Tử ở Phan Thiết). Rất tiếc, trải qua nhiều thời kỳ chiến tranh, ngôi nhà đã bị hư hỏng nặng nề. Bây giờ đã trở thành hoang phế. Chính quyền Nha Trang Khánh Hòa mới dựng lên phía trước một tấm bia, không phải để ghi lại những cuộc tình thơ mộng, mà là kỷ niệm một chiến thắng của Việt Minh thời trước.

Hòn Khói Nha Trang
Hòn Khói Nha Trang

Trước kia, khoảng trước năm 1930, Hòn Khói là Tổng Phước Hà Ngoại, trực thuộc huyện Vạn Ninh, gồm có các làng Ðông Hà (Rớ), Ðông Hòa ( Xóm Bà Ðỏi), Ðông Hải (mũi Hòn Khói), Ðông Cát (xóm Cát), Bình Tây (xóm Ðò), Thạnh Danh, Phú Thọ và Bá Hà (Cồn Cạn). Bên cạnh Hòn Khói thì Hòn Miễu cũng là địa danh được nhiều du khách yêu thích.

Hòn Khói nằm cách Vạn Giả khoảng 50 cây số đường biển, cách Ninh Hòa 10 cây số đường bộ. Nhưng thời xưa, ông bà chúng ta di chuyển từ nơi này đến nơi khác chỉ bằng bộ hoặc xử dụng phương tiện duy nhất là ghe thuyền. Thời đó, từ Hòn Khói lên Vạn Giả, đêm nào cũng có ghe đò (một đêm đi lên, một đêm đi về). Bến ghe đò nằm tại Bình Tây, kẻ đi người về tấp nập nên làng này được nhiều người biết đến. Và cũng vì thông thương dễ dàng, nên có nhiều người Hòn Khói lập gia đình với người Vạn Ninh. Trong gia phả của nhiều người Vạn Ninh bây giờ có gốc gác từ Hòn Khói. Gần Hòn Khói du khách cũng có thể khám phá Bãi Sỏi Nha Trang. Bãi Sỏi đẹp lung linh diệu kỳ. Du khách có thể khắc tên trên sỏi mang về làm kỷ niệm.

Trong khi ấy, từ làng Phú Thọ (Hòn Khói) lên Ninh Hòa chỉ dùng đường bộ, băng qua Chánh Thanh, sườn núi Hòn Hèo, rồi leo qua đèo Hà Thanh (đèo Bánh Ít) đến đầu làng Phước Ða. Lúc ấy cả đoạn đường này còn là rừng rậm, lại nhiều thú dữ. Vì vậy, Hòn Khói tuy gần Ninh Hòa hơn Vạn Ninh, nhưng vì giao thông trắc trở, nên Hòn Khói khi ấy trực thuộc huyện Vạn Ninh là hợp tình hợp lý.
Ðến năm 1930, Hòn Khói mới được sáp nhập vào huyện Ninh Hòa, sau cuộc đấu tranh khởi đầu từ năm 1927 do ông trợ (giáo) Chước lãnh đạo đòi giảm sưu thuế. Ngày nay, Hòn Khói có 4 xã : Xã Ninh Hải (gồm các thôn Ðông Hà, Ðông Hòa, Ðông Hải, Ðông Cát và Bình Tây, xã Ninh Diêm (gồm các thôn Thạnh Danh, Phú Thọ, Chánh Thanh và Chánh Bình), xã Ninh Thủy (gồm các thôn Bá Hà, Ngân Hà và Thủy Ðầm), xã Ninh Phước (gồm các thôn Ninh Tịnh, Ninh Yển, Mỹ Giang và Ðầm Vân)