Sông Cái Nha Trang (còn có tên gọi là sông Phú Lộc, sông Cù) là sông lớn nhất tỉnh Khánh Hòa có chiều dài 79 km. sông có diện tích lưu vực 1.904 km² bao gốm toàn bộ 2 huyện Khánh Vĩnh và Diên Khánh, thành phố Nha Trang và một phần huyện Cam Lâm, độ cao trung bình 548 m, độ dốc trung bình 22,8%, mật độ sông suối 0,82 km/ km². Có 15 phụ lưu với chiều dài trên 10 km. Tổng lượng nước cả năm 1,79 km3, tương ứng với độ sâu dòng chảy 940 mm, môđun dòng chảy 29,8 l/s. km². Mùa lũ từ tháng 10 đến tháng 12, chiếm khoảng 73% lượng dòng chảy cả năm, môđun mùa lũ 240 l/s. km². Mùa cạn từ tháng 1 đến tháng 9, chiếm khoảng 27% lượng nước cả năm, môđun dòng chảy mùa cạn 10 – 18 l/s. km². Mùa hè là mùa nước cạn nên có rất nhiều các tour du lịch Nha Trang Khánh Hòa hè 2016 kéo về đây du thuyền trên dòng sông Cái.
Hai bên bờ lau lách kéo dài ra tới biển. Bốn bề lá úa giục thu về.
Ấy là hình ảnh sông Cái Nha Trang ngày xưa. Bây giờ, không còn trắng xóa đôi bờ lau lách, không còn vàng úa bốn bề lá thu, nhưng dòng sông mang tên Nha Trang vẫn là một hình ảnh đẹp của một thành phố trẻ bên bờ biển đầy nắng và gió. Theo nhiều nhà nghiên cứu, tên gọi sông Cái Nha Trang xuất phát từ Ya Trang hay Ea Trang, có nghĩa là sông Lau. Và, từ tên của một dòng sông, Nha Trang trở thành một địa danh. Chỉ mỗi tên gọi, đã thấy thành phố và dòng sông vốn đã có mối liên hệ sâu sắc.
Sông Cái Nha Trang dài 79km, phát nguyên từ Hòn Gia Lê, cao 1.812m, chảy qua các huyện Khánh Vĩnh, Diên Khánh và thành phố Nha Trang rồi đổ ra biển ở Cửa Lớn (Đại Cù Huân). Nơi dòng sông hòa vào biển lớn, có Tháp Bà Thiên Y A Na cổ kính soi bóng. Và có bao nhiêu câu chuyện ly kỳ về dòng sông này. Chẳng hạn như truyền thuyết kể về dòng sông Cái đã mang cây trầm có hồn thiêng Thiên y Thánh Mẫu đưa ra biển. Nha Trang ngoài cảnh đẹp sông nước, còn có nét đẹp trong ẩm thực. Bún bò Nha Trang cho bữa sáng luôn là món ăn được nhiều thực khách lựa chọn khi đến đây.
Ngày còn bé, về với quê ngoại Vĩnh Phương, tôi cứ đứng tần ngần nhìn những vòng xe nước cứ quay đều đều, yên ả, cần mẫn múc từng ống nước dưới sông đưa lên đồng trong cảnh quê thanh bình. Hai bên bờ sông, thấp thoáng những làng quê yên ả, có tiếng gà trưa hòa cùng lời ru em, võng đưa dìu dặt soi bóng bên dòng… Rồi những bãi bồi mùa lên có ngô non thơm ngát, có mía mây mòng mọng ngọt cả trưa hè. Ban đêm, đẫm mình trên bãi bờ cát mịn mà lòng người như được gột rửa tinh khôi… Rồi đến canh tư, canh năm, tiếng vó ngựa gõ trong màn đêm nghe xa vắng. Ấy là những chuyến xe đi chợ sớm.
Bao mùa mưa nắng, những mái nhà xưa ngói phủ rêu xanh, im ắng, và thấp thoáng giữa đôi hàng cau già mà nghe man mác thanh bình. Du lịch biển Nha Trang hè 2016 đang là tour du lịch được ưa chuộng nhất trong mùa hè này. Du khách đi tour này không chỉ để du lịch biển mà còn để ngắm cả dòng sông Cái hiền hòa chảy qua thành phố Nha Trang nữa.
Cách đây chừng mấy năm, tôi quyết tâm tìm lại cảm xúc trên dòng sông đêm ngày nào. Trên ghe có một chiếc bàn con, chỉ đủ để một vài thức nhắm và một ít bia.
Nhưng, quả thật, trên sông trăng lồng lộng, ngồi nhâm nhi trên ghe, dường như những nhọc nhằn, lo toan thường nhật đều tan biến đi đâu cả. Du thuyền trên dòng sông Cái lúc hoàng hôn.
Những nếp nhà xưa ngói phủ rêu xanh, im ắng; thấp thoáng giữa mấy rặng tre già. Đây đó, có mùi ngai ngái của rơm rạ, của phân trâu; có hương thơm thoang thoảng của lúa đương trổ và hoa cau đương nở. Và, cũng đâu đó, tôi nghe bâng khuâng có những lời ru ơ hờ, cùng kẽo kẹt võng đưa trong mênh mang những tiếng gà trưa.
Trong trí nhớ nhỏ nhoi của tôi thuở bé, hai bên bờ sông Cái Nha Trang có những bãi bồi, mùa lên có ngô non thơm nức, có mía mây mòng mọng ngọt cả trưa hè. Đêm về, đẫm mình trên bãi bờ cát mịn mà lòng người như được gột rửa tinh khôi… Sông Cái luôn là địa điểm hấp dẫn, thu hút các tour Nha Trang kéo về đây hằng năm.
Dự án chỉnh trang đô thị ven bờ sông Cái đã được khởi động được coi là khâu “đột phá” trong việc khôi phục dòng sông, vừa tạo cảnh quan đô thị cho thành phố du lịch vừa mở rộng thành phố ra phía Bắc và phía Tây. Sẽ không còn những căn nhà chồ nhếch nhác trên dòng sông Cái. Sẽ không còn rác rưởi trên dòng sông đen nặng chảy. Dòng sông rồi sẽ trong xanh lại như xưa. Và dòng sông rồi sẽ khang trang hơn xưa. Dòng sông thêm vẻ lung linh cho Nha Trang. Và đến lượt mình Nha Trang tôn thêm nét diễm huyền của dòng sông. Đảng bộ tỉnh Khánh Hòa đang có định hướng phát triển kinh tế có cơ cấu dịch vụ, du lịch – công nghiệp – nông nghiệp. Sông Cái Nha Trang rồi sẽ đóng góp một phần nhỏ bé của mình vào công cuộc ấy.